“Ne iş yapıyorsun?” sorusuna “Sivil toplumda çalışıyorum” cevabını verdiğinizde, genellikle iki tür tepki alırsınız: küçümseyen bir “Hıı” ya da aşırı yücelten bir “Vay be!”. Sivil toplum uzmanı Yörük Kurtaran, bu iki uç tepkinin de sivil toplumun ne olduğunu tam olarak anlamaktan ne kadar uzak olduğunu anlatıyor. Kurtaran, sivil topluma dair yerleşmiş mitleri yıkarak, bu alanın aslında ne kadar dinamik, çeşitli ve hayatın içinde olduğunu bizlere gösteriyor.
Sivil Toplum Hakkındaki 7 Yaygın Yanılgı
Kurtaran, sivil toplumu daha doğru anlayabilmek için sıkça düşülen yanılgıları tek tek ele alıyor:
- “Sivil Toplum Her Sorunu Çözer” Yanılgısı: Sivil toplum önemlidir ama her derde deva değildir. Örneğin, milyonlarca insanın sağlık sigortası yoksa, sivil toplum baskı unsuru oluşturabilir ama bu sorunu çözecek olan devlettir. Sivil toplumun sınırlarını bilmek, onu önemsizleştirmek anlamına gelmez.
- “Sivil Toplum Eşittir STK” Yanılgısı: Sivil toplum, sadece dernek ve vakıflardan (STK) ibaret değildir. Bu, okyanusun sadece görünen kısmıdır. Kamusal tartışmalar, sokak protestoları, örgütsüz ama ortak bir amaç için bir araya gelen gruplar da sivil toplumun önemli bir parçasıdır.
- “Hep Başkaları İçin Çalışırlar” Yanılgısı: Sivil toplumda insanlar sadece başkaları için değil, kendi hakları için de mücadele eder. Türkiye’deki öğrenci hareketleri veya kadın hareketi, bunun en güçlü örnekleridir.
- “Piyasa Dili Kullanma Zorunluluğu” Yanılgısı: “Projen ne?”, “Stratejik önceliklerin ne?”, “Sürdürülebilirlik nasıl sağlanacak?” gibi özel sektörden alınma bir dil, sivil toplumun ruhuna aykırıdır. Birileri proje yapmadan, sürdürülebilirliği düşünmeden de değerli işler yapabilir. Her dernek sonsuza kadar yaşamak zorunda değildir; amacı bittiğinde kapanabilir.
- “Eğitim Şart” Yanılgısı: Toplumsal sorunlara ilk refleks olarak “eğitim şart” demek yaygındır. Ancak eğitim tek çözüm değildir. Herhangi bir konuda mücadele eden bir aktivistin yaptığı iş, en az bir eğitim projesi kadar değerlidir. Sivil toplumda ihtiyaçların bir hiyerarşisi yoktur.
- “Sadece Hizmet Odaklıdır” Yanılgısı: Sivil toplum sadece birilerine hizmet (eğitim vermek, yardım etmek vb.) götürmez. Aynı zamanda karar alıcıları etkilemek, lobi faaliyetleri yürütmek ve savunuculuk yapmak gibi son derece önemli politik işlevleri de vardır.
- “Daha Büyük, Daha Hızlı İyidir” Yanılgısı: Her zaman daha büyük ve daha görünür olanın daha iyi olduğu düşünülür. Oysa bazen daha küçük, daha az ve daha yavaş olan da iyi olabilir.
Gerçek Sivil Toplum Nedir?
Bu yanılgıların ötesinde, sivil toplum aslında şu özelliklere sahiptir:
- Eşit Bir Paydaştır: Devletten veya piyasadan daha üstün ya da daha aşağı değildir. Toplumun eşit paydaşlarından biridir.
- Dinamiktir: İnternette gördüğünüz STK’ların ötesinde, toplumun kılcal damarlarında sürekli hareket eden, bazen 3 gün, bazen 3 yıl süren müthiş bir devinim vardır.
- Hem Bugün Hem de Yarınla İlgilidir: Hem bugünün acil sorunlarına çözüm arar hem de yarının dünyasını şekillendirmek için bir perspektif sunar.
Ne Yapabiliriz?
Kurtaran, bir şeyler yapmak isteyip de “uygun kurumu bulamıyorum” diyenlere sesleniyor. Türkiye’de 105.000 dernek ve 5.000 vakıf var. Eğer hala bulamıyorsanız, sorun başka yerde olabilir. Ama asıl önemli olan şu: Bir şeyler yapmak için bir kuruma ihtiyacınız yok.
Gördüğünüz bir sorunu çözmek için iki veya üç kişi bir araya gelip örgütlenebilirsiniz. Bunun için bir ofise, yönetim kuruluna veya resmi bir statüye ihtiyacınız yok.
Konuşmacı, sözlerini Gezi Parkı eylemleri sırasında 8 yaşındaki bir çocuğun sorduğu o can alıcı soruyla bitiriyor: “Anne, ben kaybolduğum zaman polise git diyordunuz. Ben şimdi ne yapacağım?” Bu soruya dürüst ve doğru bir cevap verebildiğimiz ölçüde, sivil toplumun bir parçası olmaya başlamışız demektir.