13 Mayıs 2014, Türkiye’nin hafızasına kazınan acı günlerden biri. Soma’da yaşanan maden faciası, 301 madencinin hayatına mal oldu. Ancak bu büyük felaketin ardından, bir o kadar da büyük bir dayanışma öyküsü yazıldı. Psikolog İbrahim Eke, bu zorlu süreçte sahada çalışan bir profesyonel olarak, felaket anlarında psikolojik müdahalenin nasıl işlediğini ve “Soma Dayanışma Ağı” projesinin nasıl bir umut ışığı yaktığını anlatıyor.
Felaket Anında Harekete Geçmek: Psikososyal Destek Nasıl İşler?
Bir felaket yaşandığında, özellikle psikolojik travma alanında çalışan profesyoneller için zamanla yarış başlar. Bu süreç, dışarıdan göründüğünden çok daha organize ve katmanlı bir yapı gerektirir.
- Erken Dönem Müdahale Nedir?: Bu, bir hafta gidip dönmek demek değildir. Erken dönem müdahale, en az bir yılı kapsayan, süreklilik gerektiren bir süreçtir. Amaç, insanların yanında kalmak ve onlara yalnız olmadıklarını hissettirmektir.
- Koordinasyonun Önemi: 99 Depremi’nde bir çadır kentte 7-8 farklı kurumun çadır açtığı, yani emeğin dağınık kullanıldığı görüldü. Bu tecrübeden ders alınarak 2006’da Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği (APHB) kuruldu. Kızılay, Türk Psikologlar Derneği, Psikiyatri Derneği gibi 6 büyük kurum, bu çatı altında birlikte hareket etmeye başladı. Bu, “dört kişinin yan yana yürüyemediği” bir ülkede çok değerli bir adımdı.
Soma’nın Ardındaki Gerçek Rakamlar
Faciada ilk akla gelen rakam, hayatını kaybeden 301 madencidir. Ancak travmanın etkisi çok daha geniştir.
- Etkilenen İnsan Sayısı: İlk yardım ve psikolojik desteğe ihtiyaç duyan insan sayısı en az 11.000 kişiydi. Bu rakam bile eksik olabilir.
- Yardımın Niteliği: Bu durum, “301 iPad ya da 301 bisiklet alıp oraya gitmenin” bir yardım olmadığını gösterir. Hatta bu tür plansız yardımlar, babası ölmeyen çocukların “Keşke benim babam da ölseydi” demesine yol açarak daha büyük travmalara neden olabilir.
- Coğrafi Dağılım: Olay Soma’da yaşandı ama facianın vurduğu yerler sadece Soma ile sınırlı değildi. Savaştepe, Kınık, Dursunbey, İvrindi gibi birçok ilçe ve köyden madenciler hayatını kaybetti. Bu yüzden destek hizmetlerinin de bu geniş coğrafyaya yayılması gerekiyordu.
Bu gerçekler, felaket anında organizasyon ve planlı bir dayanışma ağının ne kadar hayati olduğunu ortaya koymaktadır.
Bir Dayanışma Ağı Nasıl Kuruldu ve Çalıştı?
Soma’da yürütülen çalışmalar, büyük bir organizasyonun ürünüydü:
- Gönüllüler: Travma alanında uzman 304 profesyonel psikolog ve 26 öğrenci gönüllü olarak çalıştı.
- Süreklilik: Ekipler, bir merdiven usulüyle organize edildi. Bir ekip Pazartesi’den Pazar’a çalışıyorsa, diğer ekip Çarşamba’dan Çarşamba’ya devralarak hizmetin hiç aksamamasını sağladı.
- Ulaşılan Kişi Sayısı: Haziran sonuna kadar 4.245 kişiye, projenin sonunda ise yaklaşık 5.000 kişiye bireysel olarak ulaşıldı.
- Bütüncül Yaklaşım: Bu ağ sadece psikologlardan oluşmuyordu. Avukatlar, müzisyenler, fotoğrafçılar, çocuklarla dans edenler, sabun yapıp satanlar gibi hayatın her alanından insanlar bu dayanışmanın bir parçası oldu.
İbrahim Eke’nin altını çizdiği en önemli nokta şudur: Biz sadece bireysel destek veriyoruz. Ancak böyle bir sürecin sosyal ve politik birçok karşılığı vardır. Eğer diğerleriyle birlikte hareket etmezsek, çok şey eksik yapmış oluruz. Psikologlar, bu büyük çarkın sadece bir parçasıdır.
Kriz Anında İletişim: Sakin Ol Demeden Sakinleştirmek
Eke, konuşmasını kriz anında iletişim kurmaya dair değerli bir ipucuyla bitiriyor. Yükselmiş birine “Sakin ol!”, “Bağırma!” demek işe yaramaz. Tıpkı kontrolden çıkmış bir at arabasını durdurmak gibi, önce onun hızına eşlik etmeniz, yanına gelmeniz ve ancak ondan sonra yavaş yavaş kontrolü ele almanız gerekir. Kriz anında yapılması gereken, karşıdakinin duygusunu anladığınızı göstermek ve onunla birlikte hareket etmektir.