Ekonomist ve gazeteci Emin Çapa, konuşmasına kışkırtıcı bir soruyla başlıyor: Madem Arşimet suyun kaldırma kuvvetini hamamda buldu, neden binlerce yıldır hamamlara giren milyonlarca Türk’ten biri bu keşfi yapamadı? Bu sorunun cevabı, aslında bir ülkenin geleceğini şekillendiren çok daha derin bir gerçeği barındırıyor: Başarı, tesadüfen değil, ancak hazır olan zihne gelir.
Arşimet’in Hamamı ve Newton’un Elması: Başarı Tesadüf Değildir
Yaygın kanının aksine, büyük buluşlar sadece şans eseri ortaya çıkmaz. Onlar, doğru soruyu soran ve o sorunun cevabını aramak için zaten zihinsel bir hazırlık içinde olan kişilere görünür olur.
- Arşimet Örneği: Arşimet, hamamda keyif yapmıyordu. Kralın tacının saf altından yapılıp yapılmadığını çözme problemi üzerinde yoğun bir şekilde düşünüyordu. Suya girdiğinde taşan suyun hacmiyle kendi vücudunun hacmi arasında bir bağlantı kurdu, çünkü zihni zaten bu probleme odaklanmıştı.
- Newton Örneği: Elmanın yere düşmesi her gün olan bir şeydir. Ancak Newton, o sırada “Eğer elma yere düşüyorsa, Ay neden Dünya’nın üzerine düşmüyor?” gibi çok daha karmaşık bir soruyu düşünüyordu. Bu basit gözlem, onun evrensel kütleçekim yasasını formüle etmesine giden yolu açtı. Çünkü o, bu soruyu cevaplayacak matematiksel (calculus) altyapıyı geliştirmekle meşguldü.
Çapa’nın vurguladığı ana fikir şudur: Fırsatlar ve ilham kaynakları her yerdedir. Ancak onları görebilmek için o konuya dair bir arayış içinde ve donanımlı olmak gerekir.
Türkiye’nin Karnesi: PISA Testleri ve Teknoloji Üretimi
Peki, Türkiye bu “hazır olma” durumunun neresinde? Çapa, acı ama gerçek istatistiklerle ülkenin bir fotoğrafını çekiyor:
- Eğitim: Milyonlarca okuma yazma bilmeyen insan ve PISA (Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı) testlerinde alınan sonuçlar endişe verici. Türk öğrenciler 65 ülke arasında;
- Fende 43.
- Matematikte 44.
- Kendi anadilinde okuduğunu anlamada 42. sırada.
- Teknoloji: Bu eğitim tablosu, ekonomiye de yansıyor. Türkiye’nin yüksek teknoloji ihracatı yaklaşık 2.2 milyar dolar iken, 80’lerde Türkiye’den daha fakir olan Güney Kore’nin ihracatı 130 milyar doları aşıyor.
- Sanayi: Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşunun ezici bir çoğunluğu, düşük veya orta-düşük teknolojili ürünler üretiyor. Yüksek teknoloji üreten firma sayısı ise sadece 12.
Bu veriler, “hazır bir zihin” altyapısı oluşturmadan, sadece hamasetle dünyanın en büyük ekonomilerinden biri olunamayacağını net bir şekilde ortaya koyuyor.
Geleceğe Bakış: Bilim Patlaması ve Değişen Dünya
Dünya, baş döndürücü bir hızla değişiyor. Bilgi artık aritmetik (1-2-3-4) değil, geometrik (2-4-8-16) olarak artıyor. Çapa, bu “bilim patlamasını” şu örneklerle somutlaştırıyor:
- Astronomi: ALMA teleskobu gibi projeler, birkaç günde insanlık tarihinin tamamında üretilen bilgiden daha fazlasını üretiyor.
- Büyük Projeler: İnsan Beyni Projesi, 3D yazıcılar ve insan genomu haritası gibi gelişmeler, geleceği kökünden değiştirecek potansiyele sahip.
Bu yeni dünyada ayakta kalabilmek için bilime ve teknolojiye yatırım yapmak bir seçenek değil, bir zorunluluktur.
Önceliklerimiz Neler?
Geleceğin dünyasında, uzay madenciliği gibi fikirler konuşulurken, ülkelerin kaynaklarını neye harcadığı hayati önem taşıyor. Çapa, bu noktada çok çarpıcı bir karşılaştırma yapıyor:
- Hindistan, Mars’ın yörüngesine bir uzay aracı gönderme projesini 74 milyon dolara mal etti.
- Türkiye’de ise aynı dönemde yüzlerce milyon dolarlık saraylar ve uçaklar gibi projelere para harcanıyordu.
Sorun tek bir hükümet veya kişi değil, sistemin kendisidir. Vatandaş, ödediği vergilerin nereye harcandığının hesabını sormadığı sürece, öncelikler bilime, akla ve eğitime yönelmeyecektir. Demokrasinin temeli, halkın yöneticilerden hesap sormasıdır. Çapa, konuşmasını bir çağrıyla bitiriyor: Paranızın akla, bilime, çocuklarımıza ve eğitime harcanması için baskı yapın.